Hielspoor & fasciitis plantaris

Wat is hielspoor?

 De termen ‘hielspoor’ en ‘peesplaat ontsteking’ worden vaak onterecht door elkaar heen gebruikt. Er is echter wel een relatie tussen deze twee aandoeningen. Peesplaat ontsteking verwijst naar een ontsteking van de peesplaat (aponeurosis of fascia genoemd) van de onderzijde van de voet (plantaris). Deze peesplaat geeft vorm aan de voetboog.
Een hielspoor is een benig uitsteeksel (spina) aan de onderzijde van het hielbeen (calcaneus). Dit uitsteeksel vormt zich ten gevolge van een chronische peesplaat onsteking (fasciitis plantaris). Dit is in ongeveer 70 procent van de gevallen waarneembaar op een röntgenfoto. Echter kan het voorkomen dat patiënten zonder klachten ook een hielspoor hebben op een röntgenfoto. Het knelpunt in de relatie tussen deze twee aandoeningen is dat bij ongeveer 50 procent van de patiënten met een hielspoor, geen symptomen van peesplaat ontsteking aanwezig is. De precieze relatie tussen peesplaat ontsteking en hielspoor is nog niet wetenschappelijk aangetoond.

Ontstaan hielspoor

Hielspoor is een veel geziene aandoening bij patiënten die langere tijd peesplaat ontsteking hebben, of die dat in het verleden al eens hebben gehad. De aandoening komt voor bij mannen en vrouwen van alle leeftijden. Men vermoedt dat het hielspoor zelf niet de oorzaak is van pijn, maar dat een ontstoken en geïrriteerde aanhechting van de peesplaat onder de voet de veroorzaker is van de pijn. Officieel wordt de diagnose van hielspoor gesteld indien deze op een röntgenfoto zichtbaar is;men ziet dan een haakje aan de onderzijde van het hielbeen. Dit haakje heeft zich gevormd op de plek waar de peesplaat op het hielbeen aanhecht. Een röntgenfoto heeft voor de diagnose van hielspoor echter geen toegevoegde waarde, ook zonder een zichtbaar hielspoor kunnen klachten aanwezig zijn.

Oorzaak hielspoor

De peesplaat van de voet (aponeurosis plantaris) bestaat uit dik, ligamenteus weefsel dat zijn oorsprong heeft aan de onderzijde van de hiel. De peesplaat loopt vanaf hier als een dikke streng richting de bal van de voet, waarna hij uitwaaiert in vijf aparte strengen die aan de tenen aanhechten. De functie van de peesplaat is het in stand houden van de voetboog. Het zorgt er voor dat tijdens het lopen het lichaamsgewicht en de voorwaartse krachten worden overgedragen van de hiel naar de tenen. De peesplaat krijgt dus dagelijks een hoop te verduren, met name tijdens sporten waarbij de voorwaartse krachten kunnen oplopen tot enkele malen het lichaamsgewicht!

Verloop hielspoor

Bij een ontsteking van de peesplaat vind er een afbraak van weefsel plaats. Klassieke ontstekingsverschijnselen zijn pijn, warmte, roodheid, zwelling en functieverlies. Vooral pijn is een belangrijke factor, waardoor dagelijkse bezigheden behoorlijk beperkt kunnen worden. De symptomen zijn vaak duidelijk aanwezig tijdens de eerste paar stappen van de dag, direct na het opstaan. Dit noemen we ook wel startpijn. Het wordt veroorzaakt doordat de peesplaat in de nacht (of tijdens rust) verkort en bij belasting er rek op de peesplaat komt. Na een aantal passen verminderd de pijn vaak, als de peesplaat uitgerekt is.Aan het einde van de dag treedt de pijn vaak weer op doordat er overbelasting van de verzwakte peesplaat heeft plaatsgevonden.

Behandeling hielspoor

De behandeling bij hielspoor of peesplaat ontsteking is identiek vanwege de relatie van deze klachten. In eerste instantie is het altijd verstandig om rust te nemen om de ontsteking onder controle te krijgen. Onderstaand volgt het stappenplan in chronologische volgorde die patiënten kunnen doorlopen om van hun hielpijn af te komen.

Rust

De eerste stap is het nemen van rust door activiteiten te verminderen. Bijvoorbeeld het verminderen van de sportintensiteit of zitten waar men normaal staat. Simpelweg rusten zorgt vaak voor een vermindering van de meest heftige pijn en laat de ontsteking verminderen.

Rekoefeningen

Oefeningen die zijn bedoelt om de structuren rondom de hiel rust te geven, zodat deze minder de peesplaat op spanning brengen. Simpele rekoefeningen kunnen snel verlichting geven.

Stap 1: kruis het aangedane been over het gezonde been.
Stap 2: trek de tenen van de aangedane voet richting het scheenbeen. Zo ontstaat er tractie in de voetholte.
Stap 3: controleer dit door met de duim in de voetholte te voelen; de peesplaat voelt nu als een harde streng aan.
Stap 4: gedurende 10 seconden vasthouden, dit 10 keer herhalen.
Stap 5: herhaal de vorige stap minimaal 3 keer per dag. De beste momenten om te rekken zijn ‘s-ochtends voor het uit bed stappen en voordat u gaat staan na enige tijd zitten.

Koelen met ijs

Het aanbrengen van een ijspack op de hiel kan de symptomen verlichten en de pijn onder controle houden. Het koelen is vooral effectief na een acute verergering van de symptomen. TIP: vul een plastic 1,5liter fles met water en vries deze in. Als het water bevroren is, haal de fles uit de vriezer en leg hem op de grond. Rol nu met de voeten over de fles voor 10-15 minuten.

Inlegzolen / steunzolen

Op maat gemaakte zolen in combinatie met een goed schoenadvies is in veel gevallen de sleutel tot het succesvol behandelen van de peesplaat ontsteking. Met inlegzolen die individueel zijn aangemeten aan de hand van de voetstand, kunnen patiënten meestal hun dagelijkse activiteiten weer hervatten zonder pijn. Hiervoor kunt u bij Podocentrum Groene Hart terecht.

Ontstekingsremmers

Ontstekingremmers kunnen de pijn en de ontsteking verminderen. Vaak voldoen simpele middelen als aspirine of ibuprofen, welke vrij bij de apotheek verkrijgbaar zijn. Een risico van het gebruiken van ontstekingsremmers is dat men de pijn van de klacht minder snel zal voelen. Hierdoor neemt de kans toe dat men de peesplaat gaat overbelasten. Pijn is immers een signaal van het lichaam dat het rust nodig heeft!

Taping

Het aanbrengen van een taping om de peesplaat van de voetzool te ontlasten geeft vaak directe verlichting. In combinatie met inlegzolen is dit vaak een effectieve start van een goede behandeling. Helaas kan een taping slechts een beperkte tijd op de voet blijven zitten vanwege irritatie van de tape. Daarom is het verstandig om direct te beginnen met het dragen van inlegzolen in combinatie met tape. Hiervoor kunt u bij Podocentrum Groene Hart terecht.

Nachtspalk

Nachtspalken zijn ontworpen om de peesplaat ‘s-nachts op spanning te houden zodat er geen verkorting van vezels kan optreden. Dit kan o.a. de startpijn die ‘s-ochtends optreedt verminderen. Het is een goede therapie in combinatie met het dragen van zolen. Echter is het geen middel om de oorzaak van de klacht aan te pakken, de voetstand zal niet veranderen. Houd er rekening mee dat het dragen van spalken tijdens het slapen vaak als oncomfortabel ervaren wordt. Een bekend merk nachtspalk is de zogeheten Strassbourg Sock. Deze is bij ons verkrijgbaar.

Gel hieltjes

Via het internet en bij de schoenmaker worden vaak zogenoemde ‘gelhieltjes’ verkocht, maar helaas komen in de praktijk veel mensen die geen of weinig baat hebben met deze producten. Dit komt doordat bij het gebruik van gelzooltjes de voeten niet op de juiste plaats worden ontlast en dus geen effect bewerkstelligen. Het is ook niet mogelijk om met een gelhieltje de voetstand, en dus de oorzaak van de klacht, aan te pakken. Vaak zit er een uitsparing in de gelzool, maar nog vaker zit deze op de verkeerde plaats.

Shockwave

Shockwave therapie wordt meestal toegepast bij chronische aanhechtingsklachten zoals hielspoor, wanneer bovenstaande therapieën onsuccesvol zijn. De volledige naam is ‘extracorporeal shock wave therapy’, afgekort ESWT. Deze therapie maakt gebruik van een energie puls om kleine verwondingen in het weefsel rondom het hielspoor te creëren. Men vermoedt dat het lichaam hierop reageert door een nieuw genezingsproces in gang te zetten.

Injectie

Een corticosteroïden injectie in de hiel, welke ontstekingsremmend werkt, kan het ontstekingsproces remmen. Echter zijn er redenen om ervoor te kiezen niet te injecteren vanwege twee potentiele gevaren: afbraak van het vetweefsel (atrofie) in het hiel-vetkussen en een scheur van de peesplaat (ruptuur).

Operatie

In gevallen dat geen enkele van bovenstaande therapieën succesvol is, wordt er soms overwogen het hielspoor operatief te laten verwijderen. Het is dan van belang dat men direct na de operatie inlegzolen gaat dragen om te voorkomen dat het hielspoor terugkomt. Ook het blijven doen van rekoefeningen wordt aangeraden. Een operatie brengt echter de nodige risico’s met zich mee. De kans is aanwezig dat de peesplaat onder de voet wordt beschadigd, waardoor een groot gedeelte van de voetfunctie verloren gaat.

Wat als uw hielspoor last blijft geven?

In sommige gevallen, meestal minder dan 5 procent, zijn alle bovenstaande therapieën onvoldoende om klachtenvrij te worden. Het is van belang om eerst de conservatieve therapieën te volgen (rekken, koelen, inlegzolen, ontstekingsremmers) gedurende minstens één jaar, voordat men overgaat op een injectie, shockwave of operatie. Houd er rekening mee dat een operatie altijd complicaties met zich meebrengt!

Preventie

Als men eenmaal klachtenvrij is, is het natuurlijk belangrijk om te voorkomen dat de klachten terugkomen. Zo kan het al voldoende zijn om de dagindeling of sportintensiteit aan te passen. In andere gevallen, zoals een afwijkende voetstand, is het verstandig om inlegzolen te blijven dragen.

Literatuurreferenties:
Gill LH. “Plantar Fasciitis: Diagnosis and Conservative Management” J. Am. Acad. Ortho. Surg., Mar 1997; 5: 109 – 117.
Cluett, J, M.D., “Heel Spurs” .About orthopedics.com
Riddle, DL, et al. “Risk Factors for Plantar Fasciitis” J. Bone Joint Surg. Am., May 2003; 85: 872 – 877.